Tranh chấp môi trường và những dấu hiệu đặc trưng của tranh chấp môi trường

Nguyên nhân chính gây xung đột; tranh chấp môi trường là sự gia tăng nhu cầu hưởng thụ chất lượng môi trường sống; nhu cầu khai thác các nguồn tài nguyên chống lại những giá trị hữu hạn của chúng. Legalzone xin gửi đến bạn đọc giải đáp thắc mắc về Tranh chấp môi trường và những dấu hiệu đặc trưng của tranh chấp môi trường.

Khái niệm tranh chấp môi trường

Trên phạm vi toàn cầu cũng như tại Việt Nam; chất lượng môi trường đang có những biến đổi theo chiều hướng bất lợi đối với cuộc sống của con người. Bên cạnh những biểu hiện xấu đi của chất lượng môi trường như ô nhiễm môi trường; suy giảm tầng ôzôn; cạn kiệt các nguồn tài nguyên và đa dạng sinh học… là sự xuất hiện ngày càng nhiều xung đột; tranh chấp về môi trường.

Môi trường với các yếu tố cấu thành như đất; nước; không khí; rừng; hệ sinh vật… đều có giới hạn và có khi trở thành hiếm hoi ở nơi này hoặc nơi khác. Trong bối cảnh đó; sự đấu tranh lẫn nhau để giành lấy các yếu tố của môi trường; lợi ích của nó dẫn đến xung đột về môi trường.

Tại Việt Nam; từ giữa những năm 1980 trở lại đây; xung đột; tranh chấp trong lĩnh vực bảo vệ môi trường đã nảy sinh và có chiều hướng gia tăng trên phạm vi cả nước. Nhiều đơn thư khiếu kiện về vấn đề môi trường đã được gửi tới các cấp có thẩm quyền; với những nội dung chính như sau:

Một là yêu cầu các cơ quan nhà nước Xử lý nghiêm hành vi vi phạm pháp luật môi trường; buộc người gây ô nhiễm phải chấm dứt ngay các hành vi gây hại môi trường hoặc yêu cầu họ di chuyển địa điểm sản xuất đi nơi khác.

Hai là yêu cầu người gây ô nhiễm phải có các biện pháp khôi phục lại tình trạng môi trường bị ô nhiễm; phải bồi thường thiệt hại về người và tài sản do hành vi làm ô nhiễm môi trường gây nên.

Ba là yêu cầu các tổ chức; cá nhân sử dụng chung các thành phần môi trường không được khai thác quá móc giá trị sinh thái các nguồn tài nguyên làm ảnh hưởng đến quyền sử dụng công . cộng các yếu tố môi trường. 

Bốn là yêu cầu các chủ dự án không được triển khai các hoạt động phát triển có khả năng gây ô nhiễm; suy thoái; sự cố môi trường; phá vỡ cân bằng sinh thái tại những khu vực có độ nhạy cảm cao hoặc những nơi có đông dân cư sinh sống. Nếu vì lợi ích công cộng; lợi ích quốc gia mà hoạt động này nhất thiết phải được triển khai thì chủ dự án; chủ công trình hoặc cơ quan chủ quản của dự án đó phải bù đắp cho người dân xung quanh những thiệt thòi về chất lượng môi trường sống bị giảm sút do việc triển khai dự án.

Năm là yêu cầu cơ quan nhà nước; các cơ quan quản lí nhà nước xem xét các quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính có liên quan đến lĩnh vực quản lý các nguồn tài nguyên và bảo vệ môi trường; đặc biệt là các quyết định cấp giấy phép đầu tư; cấp phép xây dựng dự án; quyết định phê chuẩn báo cáo đánh giá tác động môi trường. Trong các trường hợp này; người dân có cơ sở cho răng các quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính chưa tuân thủ các quy định của pháp luật môi trường; chưa dự liệu hết các tác động xấu đến môi trường để có biện pháp loại trừ hoặc giảm thiểu hợp lí.

Có thể xác định được nội dung cơ bản của tranh chấp môi trường như sau:

Tranh chấp môi trường là những xung đột giữa các tổ chức; cá nhân; các cộng đồng dân cư về quyền và lợi ích liên quan đến việc phòng ngừa; khắc phục ô nhiễm; suy thoái; sự cố môi trường; về việc khai thác; sử dụng hợp lí các nguồn tài nguyên và môi trường; về quyền được sống trong môi trường trong lành và quyền được bảo vệ tính mạng; sức khoẻ; tài sản do làm ô nhiễm môi trường gây nên.

Phân loại tranh chấp môi trường

Với định nghĩa nêu trên; tranh chấp trong lĩnh vực bảo vệ môi trường có thể được nhận biết qua một số dạng chủ yếu sau:

– Tranh chấp giữa các tổ chức; cá nhân; các nhà đầu tư; nhà sản xuất trong việc khai thác; sử dụng chung các nguồn tài nguyên và các yếu tố môi trường.

– Tranh chấp giữa các tổ chức; cá nhân; cộng đồng dân cư với các tổ chức; cá nhân khác về việc đòi bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường gây nên. Dạng này bao gồm cả những tranh chấp đòi bồi thường thiệt hại gây ra từ các sự cố môi trường.

– Tranh chấp nảy sinh trong quá trình tiến hành các dự án phát triển gây ảnh hưởng hoặc có nguy cơ gây ảnh hưởng đến các yếu tố môi trường thuộc quyền quản lí; sử dụng hợp pháp của chủ thể khác.

Những dấu hiệu đặc trưng của tranh chấp môi trường

Tranh chấp phát sinh từ các quan hệ pháp luật có nội dung khác nhau thì khác nhau. Sự khác nhau giữa chứng trước hết bị chi phối bởi đặc trưng của các quan hệ pháp luật nội dung và thường bộc lộ ở những khía cạnh như: cơ sở làm phát sinh tranh chấp; chủ thể tham gia tranh chấp; lợi ích mà các bên tranh chấp hướng tới; giá trị tranh chấp; thời điểm nảy sinh tranh chấp… So với các tranh chấp khác; tranh chấp môi trường có một số nét đặc thù như sau:

Tranh chấp môi trường là xung đột mà trong đó lợi ích tư và lợi ích công thường gắn chặt với nhau.

Đây là nét đặc trưng cơ bản nhất của tranh chấp môi trường. Đặc trưng này bắt nguồn từ chỗ lợi ích mà các bên tham gia quan hệ pháp luật môi trường hướng tới mang tính đa chiều. Khác với các quan hệ pháp luật dân sự; thương mại; lao động; đất đai; hôn nhân gia đình – lợi ích mà các bên đương sự hướng tới thường có tính chất đơn nhất (một loại lợi ích – lợi ích tư). 

Trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; các bên tham gia quan hệ; dù tham gia vì lợi ích tư thì vẫn hướng tới lợi ích chung của cộng đồng; của xã hội. Lợi ích của cộng đồng; của xã hội mà mỗi người quan tâm là chất lượng môi trường sống chung của con người; gồm: chất lượng không khí; chất lượng nước; đất; âm thanh; hệ sinh vật… Khi lợi ích này bị xâm hại thì yêu cầu trước tiên mà người thụ hưởng đưa ra là chất lượng môi trường sống của họ phải được phục hồi; cải thiện. 

Bên cạnh đó; từng cá nhân trong cộng đồng; ngoài mối quan tâm kể trên còn là những lợi ích gắn liền với tình trạng sức khoẻ; tài sản của họ bị ảnh hưởng bởi chất lượng môi trường sống giảm sút. Họ yêu cầu được đền bù những tổn thất về người và tài sản mà họ phải gánh chịu. Như vậy; đặc trưng của tranh chấp môi trường là trong mỗi vụ kiện về môi trường thường có sự gắn kết hai loại lợi ích chung – riêng (công – tư).

Tranh chấp môi trường thường xảy ra với quy mô lớn; liên quan đến nhiều tổ chức; cá nhân; các cộng đồng dân cư; thậm chí đến nhiều quốc gia.

Do môi trường là một thể thống nhất không thể tách rời; không bị giới hạn bởi không gian; thời gian; nên các tác động xấu đến thành phần môi trường này sẽ ảnh hưởng xấu đến thành phần môi trường khác (theo hiệu ứng đô mi nô). Các tác động đến môi trường thường diễn ra trên quy mô lớn; phạm vi ảnh hưởng rộng; liên quan trực tiếp đến điều kiện sống của nhiều người.

Tương ứng với phạm vi và mức độ của những tác động xấu tới môi trường là phạm vi và cấp độ của tranh chấp môi trường. Tranh chấp có thể nảy sinh trong phạm vi khu dân cư; tại một địa phương hoặc nhiều địa phương; trong phạm vi khu vực và quốc tế. Điều này có nghĩa là hanh chấp môi trường có thể nảy sinh giữa bất cứ chủ thể nào; không phụ thuộc vào cá nhân hay tổ chức; công quyền hay dân quyền; người trong nước hay người nước ngoài; quốc gia phát triển hay đang phát triển và giữa họ có hay không có quan hệ ngoại giao; quan hệ hợp đồng hay công vụ… 

Sự đa dạng về chủ thể tham gia tranh chấp cộng với trách nhiệm pháp lý chủ yếu phát sinh ngoài hợp đồng khiển cho hanh chấp môi trường trở nên khó kiểm soát; khó dung hoà và dễ chuyển hoá thành các xung đột có quy mô lớn; ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự xã hội và an toàn pháp lý; thậm chí cả những mối quan hệ bang giao giữa các quốc gia; đặc biệt là các quốc gia láng giềng.

Sự đa dạng về chủ thể dẫn đến việc khó xác định số lượng cụ thể các đương sự trong mỗi vụ tranh chấp môi trường. Đối với các tranh chấp trong lĩnh vực khác; số lượng các bên tham gia tranh chấp luôn được xác định và thường không quá hai hoặc ba bên.

Trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; việc các tranh chấp liên quan đến nhiều loại lợi ích; nhiều chủ thể khác nhau; như: lợi ích của những người làm công tác bảo tồn; các nhà sản xuất kinh doanh; các cấp chính quyền; các tổ chức phi chính phủ (NGOs); các cộng đồng dân cư… khiến cho tranh chấp môi trường khó được định lượng về hậu quả.

Vị thế của các bên ưong tranh chấp môi trường thường không cân bằng.

Phần lớn tranh chấp môi trường có một bên tham gia là chủ các dự án phát triển hoặc các cơ quan quản lí; trong khi phía bên kia chỉ là những thường dân với những yêu cầu; đòi hỏi về chất lượng môi trường sống chung của con người. Điều dễ nhận thấy là bên thứ nhất thường ít có động cơ hơn trong việc tìm giải pháp để điều hoà lợi ích xung đột. 

Sự bất tương xứng về vị thế giữa các bên là một trong những trở ngại lớn của quá trình giải quyết tranh chấp. Trở ngại này càng bộc lộ rõ hơn ở các quốc gia phải chịu nhiều áp lực từ mục tiêu phát triển kinh tế; giảm đói nghèo do mối quan tâm đến tốc độ tăng trưởng kinh tế thường được đẩy lên trước mối quan tâm đến chất lượng môi trường sống. Trong những hoàn cảnh như vậy; “ưu thế” của quả trình giải quyết xung đột thường nghiêng về phía bên gây hại cho môi trường.

Tranh chấp môi trường có thể nảy sinh ngay từ khi chưa có sự xâm hại thực tế đến các quyền và lợi ích hợp pháp về môi trường.

Thời điểm xác định các tranh chấp môi trường nảy sinh thường sớm hơn so với thời điểm xác định nảy sinh tranh chấp khác. Trong các tranh chấp dân sự; kinh tế; lao động… quyền và lợi ích mà các bên yêu cầu được bảo vệ; phục hồi là những quyền và lợi ích đã bị phía bên kia xâm hại. Trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; các bên còn yêu cầu loại trừ trước khả năng xâm hại môi trường.

Khả năng xâm hại đến môi trường mà con người có thể dự báo thường liên quan đến các dự án đầu tư; thậm chí ngay từ khi dự án chưa đi vào hoạt động. Điều này lí giải cho việc nhiều mâu thuẫn; xung đột trong lĩnh vực môi trường đã nảy sinh ngay từ giai đoạn khi các dự án đầu tư chưa triển khai hoặc mới bắt đầu đi vào hoạt động. Vào giai đoạn này; mặc dù thiệt hại thực tế chưa xảy ra nhưng các bên xung đột cho rằng nguy cơ nội tại sẽ xảy ra thiệt hại đối với môi trường nếu không có biện pháp ngăn chặn kịp thời.

Giá trị của những thiệt hại trong tranh chấp môi trường thường rất lớn và khó xác định.

Điều này bắt nguồn từ thực tế là hậu quả do hành vi gây hại đối với môi trường thường rất nghiêm trọng; đa dạng và biến đổi với nhiều cấp độ khác nhau; gồm: thiệt hại trực tiếp; thiệt hại gián tiếp; thiệt hại trước mắt; thiệt hại lâu dài; thiệt hại về kinh tế; thiệt hại về sinh thái; thiệt hại về tài sản; thiệt hại về tính mạng; sức khoẻ; thiệt hại đối với một quốc gia; thiệt hại trên phạm vi quốc tế…

Yêu cầu đặt ra đối với việc giải quyết tranh chấp môi trường

Với các đặc trưng cơ bản của tranh chấp môi trường nêu trên; việc giải quyết tranh chấp môi trường đòi hỏi phải đáp ứng được các yêu cầu sau:

Ưu tiên bảo vệ các quyền và lợi ích chung về môi trường của cộng đồng; của xã hội. 

Do tranh chấp môi trường vừa là xung đột lợi ích tư vừa là xung đột lợi ích công nên yêu cầu đặt ra trong quá trình tìm kiếm cơ chế giải quyết tranh chấp là phải làm thế nào để có thể dung hoà được cả hai loại lợi ích; vừa bảo vệ được lợi ích của từng cá nhân; từng tổ chức song đồng thời (và trước hết) phải bảo vệ được các lợi ích của cộng đồng; lợi ích xã hội; lợi ích của số đông.

Xem thêm Luật môi trường là gì?

Đảm bảo đảm duy trì mối quan hệ bảo vệ môi trường giữa các bên để hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. 

Do sự ràng buộc một cách tự nhiên của các yếu tố môi trường với tư cách là điều kiện sống chung của mọi người nên giải quyết tranh chấp môi trường không chỉ đơn thuần là giải tỏa mâu thuẫn giữa các bên tranh chấp; kết luận về việc thắng hay thua kiện đối với mỗi bên mà điều quan trọng là phải duy trì mối quan hệ lâu dài giữa các bên tranh chấp để họ có thể cùng nhau khắc phục; cải thiện chất lượng môi trường sống một cách liên tục; thường xuyên.

Ngăn chặn sớm nhất sự xâm hại đối với môi trường. 

Do tính chất không thể sửa chữa được đôi với những thiệt hại môi trường nên các tranh chấp môi trường nảy sinh khi thiệt hại thực tế chưa xảy ra cũng phải được giải quyết triệt để nhằm ngăn chặn trước hậu quả.

Quá trình giải quyết tranh chấp môi trường cần loại trừ hoặc giảm thiểu mọi khả năng xâm hại tới môi trường. Nói cách khác; trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; trách nhiệm dung hoà lợi ích đối lập phải được đặt ra ngay từ khi các tác động xấu đến môi trường chưa xuất hiện; thiệt hại thực tế chưa xảy ra. Tuy nhiên; dung hòa lợi ích ngay từ giai đoạn đầu của quá trình phát triển; tính toán để loại trừ khả năng xâm hại đến môi trường không có nghĩa là phủ quyết mọi hoạt động phát triển; khước từ mọi dự án. Vấn đề là phải tìm đến các giải pháp vừa tính tới yếu tố tăng trưởng song vẫn đảm bảo sự cảnh giác cao độ trước những thiệt hại gây nên cho môi trường.

Đảm bảo xác định một cách có căn cứ giá trị thiệt hại về môi trường. 

Do thiệt hại về môi trường thường rất lớn và khó xác định nên việc đánh giá đầy đủ những thiệt hại gây nên đối với môi trường cũng như ảnh hưởng của nó đến các mặt kinh tế; xã hội đòi hỏi phải dựa trên những căn cứ khoa học nhất định.

Do môi trường là tổng thể các thành tố từ tự nhiên đến nhân tạo và phần lớn trong số đó luôn ở trạng thái động; tương hỗ với nhau nên không một ai trong số các chủ thể tham gia giải quyết tranh chấp môi trường có đủ khả năng và điều kiện để thu thập và đánh giá một cách toàn diện những tổn thất về môi trường mà cần phải có những thu thập; đánh giá và kết luận của các nhà chuyên môn.

Điều này có nghĩa là cần phải có cách tiếp cận khác đối với nghĩa vụ chứng minh; thủ tục tranh tụng trong quá trình giải quyết tranh chấp môi trường.

Giải quyết nhanh chóng; kịp thời các tranh chấp môi trường nảy sinh. 

Do tranh chấp môi trường thường xảy ra giữa các nhóm xã hội (các cộng đồng dân cư) nên ảnh hưởng về mặt kinh tế; xã hội là rất lớn. Kiểm soát chặt chẽ xung đột môi trường đang tiềm ẩn và giải quyết chúng một cách nhanh chóng; kịp thời sẽ góp phần bảo đảm trật tự xã hội; tránh sự chuyển hóa một cách tự phát những tranh chấp nhỏ; đơn giản; trong phạm vi hẹp thành các cuộc biểu tình chính trị; khiếu kiện kéo dài; gây rối loạn trật tự xã hội.

Trên đây là một số thông tin Legalzone muốn chia sẻ tới bạn đọc về Tranh chấp môi trường và những dấu hiệu đặc trưng của tranh chấp môi trường. Nếu muốn biết thêm thông tin chi tiết và để được hướng dẫn vui lòng liên hệ với chúng tôi để được kịp thời tư vấn.

Xin cảm ơn!

Mọi chi tiết xin vui lòng liên hệ

LEGALZONE COMPANY

Hotline tư vấn:  0989.919.161

Email: [email protected]

Website: https://legalzone.vn/

Địa chỉ: Phòng 1603; Sảnh A3; Toà nhà Ecolife; 58 Tố Hữu; Trung Văn; Nam Từ

Liêm; Hà Nội

———————————-

Tư vấn đầu tư nước ngoài/ Foreign investment consultancy

Tư vấn doanh nghiệp/ Enterprises consultancy

Tư vấn pháp lý/ Legal consultancy

Fb Legalzone: https://www.facebook.com/luatlegalzone.ltd