Án lệ trong Giải Quyết Tranh Chấp Dân Sự tại Việt Nam: Thực Trạng và Giải Pháp

1. Đặt Vấn Đề

Trong gần một thập kỷ qua, việc áp dụng án lệ trong giải quyết tranh chấp dân sự đã tạo ra những dấu ấn tích cực tại Việt Nam. Sự xuất hiện của án lệ giúp lấp đầy những khoảng trống pháp lý mà các văn bản pháp luật không thể điều chỉnh một cách rõ ràng. Theo quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS) năm 2015, Tòa án không được phép từ chối xét xử vụ việc dân sự nếu không có một điều luật cụ thể. Điều này đặt ra yêu cầu cho các Thẩm phán phải vận dụng những nguyên tắc từ Bộ luật Dân sự (BLDS) và BLTTDS, cùng với thực tiễn xét xử để mang lại công lý cho người dân.

Án lệ được người ta xem như là nguồn bổ sung thiết yếu cho pháp luật thành văn, giúp các Thẩm phán có một cơ sở pháp lý vững vàng nhằm nâng cao hiệu quả xét xử và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các đương sự.

2. Nguyên Tắc Áp Dụng Án Lệ

Nguyên tắc áp dụng án lệ được thực hiện theo Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP, quy định về quy trình lựa chọn, công bố, và áp dụng án lệ. Để được công nhận, án lệ phải đáp ứng những tiêu chí sau:

1. Giá trị rõ ràng trong việc làm sáng tỏ các quy định pháp luật còn có cách hiểu khác nhau.
2. Tính chuẩn mực nhằm hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử.

Trong trực tiếp xét xử, các Thẩm phán và Hội thẩm phải nghiên cứu và áp dụng án lệ, bảo đảm rằng các vụ việc có tình huống pháp lý tương tự sẽ được xét xử đồng bộ. Nếu Tòa án không áp dụng án lệ, cần nêu rõ lý do trong bản án.

3. Thực Trạng Án Lệ Trong Giải Quyết Tranh Chấp Dân Sự

Tính đến tháng 6 năm 2024, đã có 72 án lệ được công nhận, trong đó 34 án lệ liên quan đến lĩnh vực dân sự. Những án lệ này được xuất phát từ những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn xét xử, phản ánh thực trạng áp dụng còn chưa thống nhất.

Việc áp dụng án lệ trong các tranh chấp dân sự giúp đảm bảo rằng những vụ việc có tình huống pháp lý tương tự được giải quyết nhất quán. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập trong áp dụng, như một số bản án chưa tuân thủ đầy đủ quy định về viện dẫn án lệ trong phần nhận định, dẫn đến sự không thống nhất và thiếu thuyết phục.

4. Một Số Ví Dụ Cụ Thể

Trường hợp 1:

Bản án số 463/2023/DS-PT đã có viện dẫn án lệ nhưng lại thiếu sự phân tích cần thiết về tình huống pháp lý và giải pháp pháp lý trong án lệ được viện dẫn, làm hạn chế tính chặt chẽ của lập luận.

Trường hợp 2:

Bản án số 09/2024/DS-ST cho thấy việc viện dẫn án lệ không được thể hiện rõ trong phần nhận định, từ đó làm giảm tính pháp lý của phán quyết.

Trường hợp 3:

Bản án số 15/2024/DS-PT cũng đã viện dẫn nhưng không đủ chi tiết để chứng minh sự tương đồng với tình huống pháp lý trong án lệ.

5. Giải Pháp Đề Xuất

Để khắc phục những bất cập trong việc áp dụng án lệ, bài viết đề xuất một số giải pháp sau:

1. Hướng dẫn rõ ràng về tính chất tương tự: Tòa án nhân dân tối cao cần có văn bản hướng dẫn chi tiết về cách xác định tính chất “tương tự” giữa các vụ việc và án lệ.

2. Quán triệt thực hiện nguyên tắc áp dụng án lệ: Các Tòa án cần tuân thủ nguyên tắc được quy định trong Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP để đảm bảo tính thống nhất trong xét xử.

3. Tiến hành viện dẫn án lệ trong phần “Quyết định”: Cần phải có sự thống nhất trong việc viện dẫn án lệ và đưa án lệ vào phần “Quyết định” của bản án để đảm bảo sự rõ ràng về căn cứ pháp lý của phán quyết.

6. Kết Luận

Việc áp dụng án lệ tại Việt Nam đã mang lại nhiều giá trị tích cực nhưng vẫn còn nhiều điều cần cải thiện để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Cần có những bước đi cụ thể để việc áp dụng án lệ trong giải quyết các vụ việc dân sự đạt hiệu quả cao nhất, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các đương sự, góp phần phát triển một nền tư pháp vững mạnh tại Việt Nam.

Với những đề xuất và phân tích trong bài viết này, hy vọng rằng sẽ có những cải cách quan trọng trong cách thức áp dụng án lệ, giúp đảm bảo công lý và quyền lợi hợp pháp cho người dân.