Án Lệ Trong Hoạt Động Tòa Án và Trọng Tài: Khái Quát và Đề Xuất Phát Triển
Từ năm 2016, Tòa án Nhân dân Tối cao (TANDTC) Việt Nam đã thực hiện một cuộc ráo riết rà soát các bản án và quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật với mục đích phát triển thành án lệ. Công việc này bao gồm việc tổ chức hội thảo, lấy ý kiến từ các chuyên gia và nhà khoa học, họp Hội đồng tư vấn án lệ, cũng như công bố án lệ nhằm đảm bảo tính thống nhất trong qua trình xét xử trên toàn quốc.
Tính đến tháng 9 năm 2024, TANDTC đã ban hành tổng cộng 72 án lệ. Phân loại cụ thể, trong số này có 17 án lệ về hình sự, 35 án lệ về dân sự, 5 án lệ về hôn nhân gia đình, 9 án lệ về kinh doanh thương mại, 4 án lệ về hành chính, và 2 án lệ về lao động. Việc công bố và phát hành các cuốn sách “Án lệ và Bình luận” đã giúp các Thẩm phán, những người giữ chức vụ tư pháp, và các nhà nghiên cứu có tài liệu tham khảo hữu ích, tạo thuận lợi cho việc nghiên cứu và viện dẫn án lệ.
Tầm Quan Trọng của Án Lệ Trong Tòa Án
Hệ thống thực thi án lệ đã giúp các Tòa án giải quyết nhanh chóng và hiệu quả hơn các vụ việc, khẳng định vai trò vị thế của án lệ trong của Tòa án hiện nay. Gần đây, việc viện dẫn án lệ không chỉ diễn ra trong hoạt động xét xử của Tòa án mà còn được áp dụng tại các tổ chức trọng tài thương mại trong việc giải quyết tranh chấp.
Mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về việc có nên áp dụng án lệ trong trọng tài thương mại, thực tế cho thấy án lệ đang dần được công nhận như một nguồn tham khảo có giá trị. Trong bối cảnh pháp luật không thể bao quát tất cả các tình huống phát sinh trong đời sống xã hội, án lệ trở thành công cụ hữu hiệu để bổ khuyết cho những quy định còn thiếu hoặc chưa rõ ràng.
Quy Định Pháp Luật và Thực Tiễn Áp Dụng Án Lệ Tại Tòa Án
Các văn bản pháp luật hiện hành liên quan đến việc áp dụng án lệ bao gồm:
- Luật Tổ chức TAND năm 2014: Đặt cơ sở đầu tiên cho việc lựa chọn và công bố án lệ, nhằm nghiên cứu và áp dụng trong xét xử.
- Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP: Quy định quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ.
- Bộ luật Dân sự năm 2015 và Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015: Những quy định cụ thể về việc áp dụng án lệ trong giải quyết các vụ việc dân sự.
Các văn bản này đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra cơ sở pháp lý, hướng dẫn thực hiện các thủ tục liên quan đến án lệ. Theo thông tin từ TANDTC, đã có khoảng 1860 bản án và quyết định viện dẫn án lệ kể từ khi hệ thống án lệ chính thức được công nhận.
Thực Tiễn Án Lệ Trong Giải Quyết Tranh Chấp Bằng Trọng Tài
Trọng tài thương mại hiện đang có vai trò quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp. Trong khi pháp luật Việt Nam hiện hành chưa có quy định cụ thể về việc tổ chức trọng tài phải áp dụng án lệ, các trọng tài viên hoàn toàn có thể sử dụng án lệ như một nguồn tham khảo trong các vụ tranh chấp phù hợp.
Việc áp dụng án lệ sẽ giúp tạo ra các phán quyết có tính chất chuẩn mực, hơi hướng cơ sở pháp lý vững chắc hơn, giảm bớt các vướng mắc mà các bên tranh chấp thường gặp trong quá trình giải quyết. Thống kê từ Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) cho thấy, trong năm 2022, số vụ tranh chấp tại VIAC đã tăng từ 6 vụ trong năm 1993 lên đến 292 vụ trong năm 2022, chứng tỏ nhu cầu giải quyết tranh chấp bằng trọng tài đang gia tăng.
Lý Do Cần Thiết Điều Chỉnh Trong Việc Áp Dụng Án Lệ
Mặc dù án lệ đang ngày càng được thừa nhận, vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về khả năng áp dụng án lệ trong quá trình giải quyết tranh chấp tại trọng tài. Đặc biệt, câu hỏi liệu rằng Trọng tài có được áp dụng án lệ hay không vẫn còn là vấn đề gây tranh cãi.
Việc không có quy định pháp luật rõ ràng về việc này đã dẫn đến nhiều khó khăn trong thực tiễn. Tuy nhiên, cơ sở pháp lý cho thấy rằng việc áp dụng án lệ không chỉ phân quyền cho Tòa án mà còn hợp lý cho các tổ chức trọng tài.
Đề Xuất Phát Triển Án Lệ Trong Trọng Tài
Để giải quyết việc áp dụng án lệ trong trọng tài thương mại, cần thiết phải:
- Xây dựng quy định pháp lý rõ ràng cho việc áp dụng án lệ trong trọng tài, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các trọng tài viên trong việc tham khảo và áp dụng án lệ.
- Nâng cao sự giao lưu giữa Tòa án và trọng tài, tạo ra một môi trường pháp lý đồng bộ trong việc áp dụng án lệ.
- Thảo luận và đề xuất sửa đổi các quy định được quy định tại Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP để cho phép các cá nhân và tổ chức nghiên cứu, viện dẫn án lệ trong các hoạt động thực hiện quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Kết Luận
Nhìn chung, việc áp dụng án lệ trong cả Tòa án và trọng tài thương mại sẽ đóng góp tích cực vào việc giúp các vụ tranh chấp được giải quyết nhanh chóng và hiệu quả hơn. Để đạt được mục tiêu này, cần có một cơ sở pháp lý rõ ràng và khả thi, phù hợp với thực tiễn xã hội và yêu cầu của pháp lý hiện đại.
Danh mục
